Libri Carolini

livre de Théodulf d'Orléans

Les Libri Carolini sont un traité théologique, en quatre livres, rédigé en latin, après le deuxième concile de Nicée de 787, en 790-791[1], à la demande de Charlemagne. Il concerne la querelle des images. Il a autrefois été attribué à Charlemagne ou à Alcuin. Il est aujourd'hui attribué à Théodulfe, grâce aux travaux d'Ann Freeman.

Titres modifier

Libri Carolini est le titre conventionnel de l'ouvrage en latin. Il est parfois francisé en Livres carolins.

L'ouvrage est aussi connu sous les titres suivants, en latin : Opus Caroli regis contra synodum, Capitulare de imaginibus ou De imaginibus.

Manuscrits modifier

Le Codex Vaticanus Latinus 7207 est le plus ancien manuscrit des Libri Carolini qui nous est parvenu. Il est conservé à la Bibliothèque apostolique vaticane (BAV).

 
Manuscrit dit de Reims.

Un manuscrit des Libri Carolini, le manuscrit dit de Reims, est conservé à Paris, dans la bibliothèque de l'Arsenal de la BnF[2],[3]. 9 Il s'agit d'un manuscrit sur parchemin de 244 f. de 295 x 205 mm. L'écriture est en minuscule caroline ronde à longue lignes. Les initiales et les titres sont en argent passé et rouges.

Le f. 1 comprend l'incipit — « In nomine Domini et Salvatoris nostri Jhesu Christi, incipit opus inlustrissimi et excellentissimi seu spectabilis viri Caroli, nutu Dei regis Francorum, Gallias, Germaniam Italiamque, sive harum finitimas provintias, Domino opitulante, regentis, contra Synodum que in partibus Graetiae pro adorandis imaginibus stolide sive arroganter gesta est » — suivi de la praefatio.

Le livre Ier débute au f. 8 par l'incipit « De eo quod Constantinus et Haerena in suis scriptis dicunt per eum qui conregnat nobis Deus » ; le livre II, au f. 69 ; le III, au f. 111 ; et le IV, au f. 180. Chaque livre est précédé d'une préface et d'une table des chapitres.

Éditions modifier

L'editio princeps des Libri Carolini, par Jean du Tillet, est parue à Paris, en 1549, dans l'ouvrage intitulé Opus illustrissimi et excellentissimi seu spectabilis. viri Caroli Magni nutu Dei, Regis Francorum, Gallias, Germaniam, Iraliamque, sive harum finitimas provincias domino opilante regentis, contra synodum, quae in partibus Greaeciae pro adorandis imaginibus gesta est.

La BnF publie une copie du Libri Carolini paru entre 800 et 900[3]

Une autre édition latine, celle d'Ann Freeman, est parue en 1998 : Opus Caroli regis contra synodum (Libri Carolini) dans Monumenta Germaniae Historica (MGH), Concilia, II, suppl. I, Hannover, 1998.

Notes et références modifier

  1. « Carolingian Orthodoxy and the Fate of the Libri Carolini », Viator 16,‎ , p. 71
  2. Traité sur les images, dit Libri carolini, BnF (consulté le 22 octobre 2013)
  3. a et b Libri Carolini ou Capitulare de imaginibus, BnF, 2017

Voir aussi modifier

Bibliographie modifier

Celia Chazelle
  • (en) Celia Chazelle, « Matter, spirit and image in the Libri Carolini », Recherches augustiniennes, XXI (1986), p. 163-184
  • (en) Celia Chazelle, « Immages, scripture, the Church and the Libri Carolini », Proceedings of PMR conference, p. 53-76
Ann Freeman
  • (en) Ann Freeman, « Theodulf of Orleans and the Libri Carolini », Speculum, XXXII (1957), no 4 (), p. 663-705
  • (en) Ann Freeman, « Further studies un the Libri Carolini. I : Palaeographical problems in Vaticanus Latinus 7207 », Speculum, XL (1965), p. 203-289
  • (en) Ann Freeman, « Further studies un the Libri Carolini. II : Patriastic exegisis, mozarabic antiphons and the Vestus Latina », Speculum, XL (1965), p. 203-289
  • (en) Ann Freeman, « Further studies un the Libri Carolini. III : The marginal notes in Vaticanus Latinus 7207 », Speculum, XLVI (1971), p. 597-612
  • (en) Ann Freeman, « Carolingian orthodoxy and the fate of the Libri Carolini », Viator, XVI (1985), p. 65-108
Stephen Gero
  • (en) Stephen Gero, « The Libri Carolini and the image controversy », The greek orthodox theological review, XVIII (1973), p. 7-34
Paul Meyvaert
  • (en) Paul Meyvaert, The authorship of the Libri Carolini : Observations prompted by a recent book, Revue bénédictine, LXXXIX (1979), no 1-2, p. 29-57
Kristina Mitalaité
  • (fr) Kristina Mitalaité, Philosophie et théologie de l'image dans les Libri Carolini, Paris, Institut d'études augustiniennes, Collection des études augustiniennes, Série Moyen Âge et temps modernes, 2007, 542 p.
Daniel Serruys

Liens externes modifier